Plannen om het familiebedrijf over te dragen? Geef emoties een plek aan de vergadertafel.

Emoties kunnen familiebedrijven maken of kraken, vertelt het boek ‘Familiezaken’ van familietherapeut en adviseur familiebedrijven Veerle Wullaert. Aan de hand van concrete voorbeelden uit haar praktijk toont ze aan hoe belangrijk het is om bij de overdracht van het familiebedrijf emoties de ruimte te geven die ze verdienen. Veerle stelde haar boek voor tijdens een inspiratievolle avond bij Bank Van Breda The SQUARE.

De toekomst van het familiebedrijf uit handen geven, blijft een emotioneel moment. Maar ook binnen de familie kan deze stap het één en ander teweegbrengen. Emoties in familiebedrijven worden te vaak onderschat door traditionele adviseurs, zegt familietherapeut en adviseur familiebedrijven Veerle Wullaert. Haar hulp wordt ingeroepen als de overdracht niet zo vlot verloopt. Hoe kan je patronen en emotionele onderstromen binnen families herkennen en bijsturen? Waarom is het belangrijk om emoties uit te spreken voordat het bedrijf overgedragen wordt? Veerle vertelt dit glashelder in haar boek ‘Familiezaken’.

Waarin onderscheidt een familiebedrijf zich van andere bedrijven?

Veerle Wullaert: ‘Familiebedrijven denken vaak op lange termijn. Over de generaties heen, zeg maar. Dat rentmeesterschap is voor mij een belangrijke onderscheidende factor. De familieleden die het bedrijf runnen, redeneren vaak als volgt: ‘We krijgen dit bedrijf of familievermogen in bruikleen. We moeten alles op alles zetten om het bedrijf of dat vermogen te laten groeien en het nog beter te maken voor de volgende generatie.’ Helaas zorgt net dat rentmeesterschap soms voor extra druk.

Bovendien is er bij een familiebedrijf ook sprake van een bloedband. Een bloedband zorgt voor andere dynamieken. De persoonlijke en zakelijke relaties zijn binnen een familiebedrijf heel nauw met elkaar verweven. Ook dat typeert een familiebedrijf.’

Emoties binnen een familiedrijf kunnen zowel een valkuil als springplank zijn, vertel je in je boek. Wat bedoel je daar precies mee?

Veerle Wullaert: ‘Emoties zijn geen bijzaak bij de overdracht van een familiebedrijf. Ze bepalen veel. Als ik vroeger naar netwerkorganisaties ging en me voorstelde aan de andere adviseurs familiebedrijven, dan reageerden ze vaak met: ‘Madammeke, wat kom jij nu vertellen? Wij doen dat ook hoor, wij bemiddelen ook.’ Ze vonden mijn focus op emoties maar vreemd. Ondertussen is de aandacht voor relaties binnen een familiebedrijf wel gegroeid. De emoties die hiermee gepaard gaan, zijn bespreekbaar geworden. Gelukkig maar.

Durf je te luisteren naar de impact van bepaalde beslissingen op emotioneel vlak en neem je de tijd om alle stemmen binnen de familie te horen, dan kunnen emoties een springplank of hefboom zijn. Want deze emoties neem je dan ook mee in de verdere gesprekken over de overdracht en opvolging en vertaal je naar mensen die vooral een zakelijke taal spreken. Vroeger werd al eens gezegd: ‘Je moet emoties objectiveren en vermijden als je zaken doet.’ Maar dit lukt niet bij familiebedrijven. Emoties spelen steeds weer een cruciale rol.

Als je erin slaagt om samen met de familie het verhaal achter de emoties vast te krijgen en iedereen is bereid om hiernaar te luisteren, dan komt dit de beslissingen aan de vergadertafel enkel ten goede. Het is belangrijk om de dingen hardop te durven uitspreken. Want wat niet hardop wordt gezegd, beslist ook mee aan de vergadertafel. Helaas in negatieve zin. Emoties kunnen dan een valkuil zijn.’

Kan je dit even vertalen in een concreet verhaal?

Veerle Wullaert: ‘Ik zie soms mooie dingen gebeuren. Een familie vroeg me om hulp. De ouders startten jaren geleden het bedrijf op. Zoon en dochter stapten in het bedrijf. De communicatie tussen de vader en zijn kinderen verliep stroef. Als er al gepraat werd, dan kreeg het gesprek een destructief kantje. De familie stond op het punt om het bedrijf over te dragen, maar de broer en zus wilden niet samen het bedrijf leiden. Ze wilden apart verder, maar kregen de toestemming niet van hun vader. Ik plande een familiemeeting in maar de vader weigerde om erbij te zijn. Zoals altijd vroeg ik hem om zijn mandaat. Ik vertelde hem dat ik symbolisch een lege stoel aan de gesprekstafel zou plaatsen en beloofde om na het gesprek terug te koppelen. Hij kwam uiteindelijk toch. Hjj stemde zelfs in met een individueel gesprek.

Ik organiseerde uiteindelijk een tweedaagse met de familie om de intensiviteit van de gesprekken te verhogen. Op het einde van onze uitstap bedankte de vader me geëmotioneerd: ‘Je hebt me dingen laten zien die ik niet zag. Je hebt me in beweging gebracht om bepaalde dingen met mijn kinderen te bespreken die anders nooit naar boven zouden zijn gekomen.’ De vader zag in dat hij sommige dingen zo destructief vasthield en dat zijn zoon en dochter omwille van de bloedband en uit loyaliteit niet tegen hem in durfden te gaan. De kinderen gingen uiteindelijk apart verder, maar bleven elkaar wel ondersteunen. Het was een intensief proces. Maar de voldoening achteraf was bij alle partijen heel groot.

Emoties kunnen op deze manier een hefboom zijn. Maar als emoties onder het tafellaken blijven, kan dat voor flink wat wrijving en verbittering zorgen.’

Hoe begin je aan zo’n klus als je gevraagd wordt om de spreekwoordelijke angel uit het familieconflict te halen?

Veerle Wullaert: ‘Vaak word ik als buitenstaander gevraagd. Een notaris of bank verwijst naar me door. Soms komt de vraag ook van de familie zelf. Dan krijg ik een telefoontje of e-mail van één familielid. Ik heb een kort gesprek met deze persoon. Heel bewust, omdat ik nog niet te veel over de specifieke situatie wil weten. Ik sta erop om bij het kennismakingsgesprek met de hele familie rond de tafel te zitten. Ook de broers en zussen die niet in het bedrijf werken. Of de aangetrouwde kant van de familie. Wordt dit toch geweigerd, dan schuif ik symbolisch een lege stoel aan tafel bij. Meerzijdige partijdigheid is enorm belangrijk in mijn rol. Ik luister, ga mee in het verhaal, maar doe dit met alle partijen. En dus niet enkel met degene die mijn factuur zal betalen. Ik wil ook na het kennismakingsgesprek het mandaat van iedereen.

Is het mandaat in orde, dan duik ik participatief onder in het verhaal via individuele gesprekken met elk familielid. Iedereen krijgt de ruimte om datgene te vertellen waarvan ze vinden dat ik zeker moet weten. Aan het eind van het gesprek spreken duidelijk af wat we wel en niet delen met de rest van de familie. Nadien verwerk ik in een analyse de rode draden en aandachtspunten waarmee we verder gaan.

Ik geef de familie vooral inzicht in hun dynamieken. Ik leg patronen bloot, maak relaties bespreekbaar, leer mensen communiceren en luisteren en bouw aan het vertrouwen binnen de familie.’

Hoe vaak komt het helemaal goed?

Veerle Wullaert: ‘Wat is goed? Als ik een familiebedrijf binnenstap, krijg ik vaak de vraag:

‘Veerle, jij zal er toch voor zorgen dat de familie samenblijft? En dat we straks samenzitten aan de kersttafel?’ En dan antwoord ik steevast: ‘We gaan samen vooral op zoek naar een leefbaar verhaal.’ Dat hoeft niet per se te betekenen dat de hele familie in het bedrijf werkzaam blijft. Enkel hameren op samenhang is niet altijd goed. De autonomie binnen de familie is net zo belangrijk. Krijgt iedereen de ruimte om persoonlijk te groeien en op een goede manier tot zijn recht te komen, zonder zichzelf te verloochenen? En dan kan er beslist worden om uiteindelijk niet in het bedrijf te blijven. Dit wordt nog te vaak niet uitgesproken uit angst om teleur te stellen en de familie kwijt te geraken. Vaak heeft dit te maken met beloftes.

Zo herinner ik me het verhaal van de jongen aan het sterfbed van zijn grootvader die hem vroeg om ervoor te zorgen dat het familiebedrijf rechtop blijft. De jongen maakte toen een belofte waar hij zich aan wilde houden. Maar hij heeft dit de familie nooit verteld. Zijn ouders waren ervan overtuigd dat het in de sterren geschreven stond dat hun zoon ooit het bedrijf zou overnemen. Maar zelf wilde hij dat niet. Dit kwam pas naar boven toen ik de gesprekken begon te begeleiden.

Dus opnieuw, wat is goed: Iedereen blijft in het bedrijf of iedereen heeft kunnen zeggen hoe hij of zij het beste tot zijn of haar recht komt? Wat heeft de familie nodig? Wat heeft het individu nodig? En wat heeft het bedrijf nodig? Drie cruciale vragen die meespelen in de juiste eindbeslissing.’

Wat zijn de sleutels voor een succesvolle familiale overdracht?

Veerle Wullaert: ‘Erkenning staat op nummer één. Erkenning voor de realisaties van de vorige generatie. Erkenning voor de emoties die gepaard gaan met de overdracht. Erkenning voor de stap die de nieuwe generatie zet vanuit betrokkenheid en liefde voor het bedrijf en de familie. Traag durven gaan vooraleer beslissingen te nemen, is een tweede belangrijke sleutel. Eerst stilstaan voordat je vooruit gaat. Op drie staat een multidisciplinaire samenwerking. Durf alle adviseurs die betrokken zijn bij het familiebedrijf samen rond de tafel te zetten. Financiële experten, advocaten, accountants, notarissen, persoonlijke coaches… Bundel hun krachten met die van de familie. Breng kennis bij elkaar. Werk samen vanuit verschillende vakgebieden aan hetzelfde doel. En blijf geloven dat iedereen het beste met elkaar voor heeft. De intentie is meestal goed. Bijna iedereen wil een goede vader, moeder, dochter of zoon zijn. Niemand wil moedwillig een ander teleurstellen. Maar soms komen de dingen die je als familie zou willen in conflict met de dingen die je wil voor je familiebedrijf. Bouw als familie aan vertrouwen en open communicatie. De familie wordt hierdoor ongetwijfeld hechter en het bedrijf uiteindelijk succesvoller.’

Kristoph Wauters, expert Bank Van Breda Advisory:

‘De aanpak van Veerle is heel herkenbaar. Ook wij nemen in onze begeleidingstrajecten bij een familiale overdracht uitgebreid de tijd om te focussen op de familiale wensen en bekommernissen. Pas bij familiale emotionele consensus werken we de financiële en juridische elementen verder uit.

Veerle is voor ons een inspiratiebron om onze interdisciplinaire aanpak te blijven hanteren. Emotionele stabiliteit binnen de familie is ook voor ons een must om succesvol over te gaan naar het ‘technische’ luik van de overdracht. Het familiebedrijf binnen een optimale context overdragen, is telkens weer onze ambitie.’

Plannen om het familiebedrijf over te dragen? Geef emoties een plek aan de vergadertafel.

Slaag je erin om samen met de familie het verhaal achter de emoties vast te krijgen en is iedereen bereid om hiernaar te luisteren, dan komt dit de beslissingen aan de vergadertafel enkel ten goede.